از بناهای موجود در بلوک ناپایدار بوده و از استحکام لازم برخوردار نباشند.

 

نفوذ ناپذیری: حداقل 50 درصد معابر بلوک دارای عرض کمتر از 6 متر باشد.

ریزدانگی: حداقل 50 درصد عرصه ساختمان ها در آن بلوک شهری مساحتی کمتر از 200مترمربع داشته باشند.

 

روشهای مدیریت بافت فرسوده شهری

الف – بهسازی:

فعالیت بهسازی با هدف استفاده از امکانات بالقوه و بالفعل موجود و تقویت جنبه های مثبت و تضعیف جنبه های منفی صورت می پذیرد. دخالت در این بافتها مستلزم رعایت ضوابط و مقررات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. بهسازی شامل سلسله اقداماتی است که به منظور بهبود کالبد، که در نتیجه فرسایش فعالیت تحقق یافته است، در کوتاه مدت صورت می پذیرد. در واقع بهسازی زمانی صورت می گیرد که فرسودگی نسبی فضا از لحاظ عملکردی حادث شده باشد و می تواند شامل این موارد باشد: حفاظت، جلوگیری و ضمانت – استحکام بخشی – بهبود و سازماندهی

 

ب – نوسازی:

فعالیت نوسازی با هدف افزایش کارآیی و بهره وری، بازگرداندن حیات شهری به بافت است و از طریق نو کردن، توان بخشی، تجدید حیات، انطباق و دگرگونی صورت می پذیرد. نوسازی زمانی انجام می شود که فضای شهری، مجموعه و یا بنا از کارکردی مناسب و معاصربرخوردار بوده ولی فرسودگی نسبی کالبدی فضایی سبب کاهش بازدهی و کارایی آن شده است. نوسازی اقداماتی را شامل می شود که عبارتند از: تجدید حیات – انطباق، به روز کردن – تبدیل، دگرگونی – حفاظت – احیاء – تعمیر

 

ج – بازسازی:

بازسازی زمانی صورت می گیرد که  در بنا، مجموعه و یا فضای شهری، فرسودگی به صورت کامل ایجاد شده باشد. فرسودگی کامل معمولا بر اثر فرسودگی فعالیت و کالبد توامان صورت می پذیرد. این امر معمولا برای ایجاد حیات جدید در سازمانفضایی فرسوده به کار می رود. فرآیند بازسازی معمولا با اقدامات زیر تعریف می شود: تخریب – پاکسازی – آوار برداری – دوباره سازی.

با توجه به موارد اشاره شده، بافت های شهری و عناصر انسان ساخت فضاهای شهری، به مرور زمان دچار فرسودگی و تخریب می گردند و به همین دلیل پایدار نگه داشتن کالبدهای شهری نیازمند مداخلاتی در جهت اصلاح و بهسازی وضع موجود هستند.

بنابراین از سوی مدیران و برنامه ریزان شهری باید اقدامات منطقی در راستای مدیریت، بهبود و سازماندهی اساسی مشکلات و مسائل مربوط به بافت های فرسوده شهری صورت گیرد.

موضوعات مرتبط: بهسازی و نوسازی

قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری

ماده ۱) به منظور ایجاد وحدت رویه در فرآیند احیاء، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری و تعیین محدوده‌های مورد حمایت این قانون اقداماتی به شرح ذیل صورت می‌پذیرد.

ماده ۲) اصطلاحات و مفاهیمی که در این قانون بکار رفته دارای معانی ذیل است

الف) بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری: مناطقی از شهر است که در طی سالیان گذشته عناصر متشکله آن اعم از تاسیسات روبنائی، زیربنائی، ابنیه، مستحدثات، خیابان‌ها و دسترسی‌ها، دچار فرسودگی و ناکارآمدی شده و ساکنان آن از مشکلات متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی رنج می‌برند.

ب) نقشه محدوده بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری، نقشه‌ای است که براساس شاخص‌های مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران توسط وزارت مسکن و شهرسازی (شرکت عمران و بهسازی شهری ایران) و یا شهرداری‌ها تهیه و به تصویب کمیسیون‌های موضوع ماده پنج قانون تاسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران رسیده یا می‌رسد.

ج) طرح‌های احیاء، بهسازی و نوسازی، طرح‌هایی هستند که در چهارچوب طرح‌های توسعه شهری (اعم از جامع و تفصیلی) به منظور اجرای برنامه‌های احیاء، بهسازی و نوسازی شهری با رعایت اصول شهرسازی، فنی و معماری تهیه می‌شود. این طرح‌ها در برگیرنده کاربری‌های جدید و مورد نیاز محدوده معینی از بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری بوده و اجرای آن‌ها متضمن تامین خدمات عمومی و زیر ساخت‌های شهری از قبیل شبکه‌های دسترسی، معابر و بدنه آن‌ها، پروژه‌های عمران و خدمات شهری، فضای سبز و غیره است که متکی بر ضوابط شهرسازی و معماری ایرانی-اسلامی و بومی هر منطقه می‌باشد.

د) سهام پروژه، حق السهمی از ارزش کل پروژه است که سهم دارنده را مشخص می‌کند.

ماده ۳) طرح‌های یاد شده در بند (ج) ماده (۲) توسط وزارت مسکن و شهرسازی (شرکت عمران و بهسازی شهری ایران) و یا شهرداری‌ها تهیه و خارج از نوبت به تصویب کمیسیونهای موضوع ماده پنج قانون تاسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران می‌رسد.

ماده ۴) مجریان طرح‌های احیاء، بهسازی و نوسازی، (وزارت مسکن و شهرسازی و شهرداری‌ها) می‌توانند قسمتی از اختیارات خود را به شرکت‌ها و یا سازمان‌های وابسته به خود و یا اشخاص حقیقی و حقوقی غیر دولتی صاحب صلاحیت فنی، مالی و اجرایی واگذار نمایند. صلاحیت اشخاص حقیقی و حقوقی را وزارت مسکن و شهرسازی (شرکت عمران و بهسازی شهری ایران) تعیین می‌نماید.

ماده ۵) وزارت کشور (سازمان مدیریت بحران کشور) مکلف است برای جلوگیری از خسارات ناشی از حوادث غیر مترقبه در بافت‌های فرسوده و ناکار آمد پیشگیری لازم را با اولویت بافت‌های مذکور بعمل آورد.

ماده ۶) به منظور جلب مشارکت حداکثری مالکان و ساکنان محدوده طرح‌های احیاء، بهسازی و نوسازی، حسب مورد از سوی مجری طرح، ‌محدوده اجرائی طرح‌های مصوب به نحو مطلوب و مناسب به ساکنان و مالکان اطلاع‌رسانی می‌شود و با همکاری آن‌ها برای حصول توافق نسبت به ارزیابی و تعیین قیمت روز اراضی، ابنیه و دیگر حقوق قانونی افراد در وضعیت موجود بعلاوه ۱۵% از طریق هیئت سه نفره کار‌شناسان رسمی دادگستری (یک نفر به انتخاب مالک یا صاحب حق، یک نفر به انتخاب مجری طرح و یک نفر مرضی الطرفین) اقدام می‌گردد. هزینه‌های ارزیابی به عنوان جزئی از هزینه‌های اجرای پروژه محسوب شده و به عهده مجری طرح است.

ماده۷) در صورتیکه تعدادی از مالکان املاک واقع در پروژه‌های اجرائی مصوب تمایلی به مشارکت نداشته باشند و ملک آن‌ها مانع اجرا طرح باشد، سهم آن‌ها براساس ارزش تقویم شده به عنوان قیمت پایه در صورت وجود وجه ملزم شرعی از طریق مزایده به فروش رسیده و به آنان پرداخت می‌شود. برنده مزایده به نسبت سهام مالک، در مشارکت با مجری طرح جایگزین مالک اول می‌گردد. در صورت استنکاف مالکان املاک مذکور از مشارکت و یا عدم واگذاری سهام به هر دلیل از طریق مزایده، مجری طرح باید راساً یا از طریق جلب سرمایه‌های سرمایه‌گذاران متقاضی مشارکت، نسبت به خرید یا تملک املاک مزبور اقدام نماید. در صورت مجهول المالک بودن بعضی از املاک واقع در پروژه‌های اجرایی فوق با اذن ولی فقیه از طریق مزایده اقدام می‌شود و وجوه حاصل در اختیار ولی فقیه قرار می‌گیرد تا مطابق نظر ایشان عمل شود.

تبصره ۱) اقدامات مربوط به تملک املاک موضوع این ماده صرفاً از طریق مجری طرح و وفق احکام این قانون و همچنین احکام غیر مغایر در لایحه قانونی نحوه خرید املاک و اراضی برای اجرای برنامه‌های عمومی، عمرانی و نظامی دولت مصوب ۱۷/۱۱/۱۳۵۸ شورای انقلاب و قانون نحوه تقویم ابنیه، املاک و اراضی مورد نیاز شهرداری‌ها مصوب ۲۸/۸/۱۳۷۰ و اصلاحات بعدی صورت می‌پذیرد. این اقدام مانع از مراجعه ذی نفع حداکثر ظرف بیست روز از ابلاغ واقعی به مراجع قضایی و همچنین مانع اجرا عملیات نخواهد بود.

تبصره ۲) طرق مختلف تامین منابع مالی اجرای این ماده و سایر مفاد قانون اعم از راه اندازی نهادهای تامین سرمایه، انتشار اوراق مشارکت، جلب مشارکت سرمایه‌گذار خارجی یا داخلی، ایجاد صندوق‌های توسعه سرمایه‌گذاری غیردولتی و راه اندازی شرکت‌های سهام پروژه غیر دولتی و نظایر آن به موجب آئین‌نامه‌ای است که توسط وزارت خانه‌های مسکن و شهرسازی، ‌کشور و امور اقتصادی و دارائی حداکثر ظرف سه ماه پس از تصویب این قانون در چهارچوب قوانین بودجه و برنامه توسعه، تنظیم می‌شود و به تصویب هیئت می‌رسد. ایجاد صندوق‌های توسعه سرمایه گذاری دولتی و راه اندازی شرکت‌های سهام پروژه دولتی منوط به تصویب مجلس شورای اسلامی است.

ماده۸) به منظور تشویق مالکان، سرمایه‌گذاران و سازندگان و تسریع در فرآیند احیاء، بهسازی و نوسازی طرح‌های مصوب موضوع این قانون، کلیه املاک و اراضی واقع در پروژه‌های اجرائی طرح‌های یاد شده و همچنین سایر ابنیه و اراضی واقع در دیگر نقاط محدوده بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری با کاربری مسکونی از حیث عوارض صدور پروانه ساختمانی و تراکم، مشمول ماده (۱۶) قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن مصوب سال ۱۳۸۷ می‌شود و در خصوص سایر کاربری‌ها، شهرداری‌ها مکلفند نسبت به تقسیط و یا مشارکت در پروژه‌ها، به ازاء بهای عوارض متعلقه و یا موکول نمودن پرداخت عوارض به پایان عملیات ساخت و ساز و دریافت آن بر اساس بهای روز حسب مورد اقدام نماید. مجری طرح می‌تواند در مقابل عوارض و مطالبات شهرداری نسبت به واگذاری بخشی از فضاهای احداثی طرح اقدام و یا با انجام خدمات مورد نیاز طرح با شهرداری تها‌تر نماید.

ماده۹) به منظور حل و فصل اختلافات و مشکلات مربوط به املاک و اراضی واقع در طرح‌های مصوب احیاء، بهسازی و نوسازی اعم از فاقد سند، بلاصاحب و مجهول المالک و سایر اختلافات و تعیین تکلیف وضعیت اینگونه املاک، وفق ضوابط و مقررات مربوط، هیئتی مرکب از یک نفر از قضات با تجربه دادگستری به انتخاب رئیس قوه قضائیه، رئیس اداره ثبت اسناد و املاک محل یا نماینده وی و یک نفر به نمایندگی از سوی سازمان مسکن و شهرسازی استان در اداره ثبت اسناد و املاک محل تشکیل می‌شود و با رعایت ضوابط و مقررات مورد عمل نسبت به موضوع رسیدگی و با رای قاضی عضو هیات اتخاذ تصمیم خواهد نمود.

رای صادره توسط قاضی ظرف بیست روز پس از ابلاغ در محاکم دادگستری قابل تجدید نظر و رای دادگاه تجدید نظر قطعی است.

ماده۱۰) ادارات ثبت اسناد و املاک مکلفند در محدوده طرح‌های احیاء، بهسازی و نوسازی با رعایت حقوق مالکانه اشخاص، عملیات ثبتی لازم را جهت حذف معابر موجود، تجمیع، تفکیک و افراز اراضی و املاک و مستحدثات واقع در طرح‌های احیاء، بهسازی و نوسازی مصوب با اولویت و حداکثر ظرف دو ماه پس از درخواست مجری به انجام رسانند.

تبصره) شهرداری‌ها می‌توانند در پروژه‌های تجمیعی صرفا با صورتجلسه توافق مالکین نسبت به صدور پروانه ساخت اقدام نمایند در هر صورت صدور پایان کار منوط به ارائه سند ثبتی است.

ماده۱۱) به منظور تامین سرانه‌ها و زیرساخت‌های لازم در طرح‌های مصوب احیاء، بهسازی و نوسازی حق الامتیاز آب، برق، گاز، تلفن و نظایر آن در این محدوده‌ها پس از نوسازی، محفوظ است و دستگاههای ذیربط موظفند نسبت به برقراری و تامین خدمات مورد نیاز اقدام نمایند.

ماده۱۲) دولت می‌تواند هزینه‌های بخش غیر دولتی به منظور تامین خدمات و فضاهای عمومی، فرهنگی، گردشگری، آموزشی، مذهبی و ورزشی در مناطق یاد شده را جزء هزینه‌های قابل قبول مالیاتی مودیان محسوب نماید.

ماده۱۳) دولت مجاز است سالانه ۱۰ هزار میلیارد ریال جهت احیاء، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری در بودجه سنواتی کل کشور پیش‌بینی و درج نماید.

ماده۱۴) شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان‌ها موظفند در چهارچوب اعتبارات موضوع ماده (۱۳) این قانون اعتبارات مورد نیاز را برای ساخت فضا‌ها و ساختمان‌های عمومی و خدماتی در محدوده مصوب بافت‌های فرسوده از محل اعتبار دستگاه‌های ذی‌ربط با اولویت تامین نمایند.

ماده۱۵) بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موظف است، حداقل ۲۵ درصد تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت تخصیصی به بخش مسکن را به امر احداث و نوسازی مسکن و احیاء، ‌بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری اختصاص دهد.

ماده۱۶) وزارت مسکن و شهرسازی (شرکت عمران و بهسازی شهری) مکلف است با همکاری وزارت کشور، ‌سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور و شورای عالی استان‌ها به منظور جلب همکاری و مشارکت کلیه‌ دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط در فرآیند احیاء، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد و در جهت راهبری و مدیریت یکپارچه و ایجاد وحدت رویه کلیه عوامل مرتبط در سطح ملی و محلی و استفاده از امکانات و منابع موجود حداکثر ظرف ۶ ماه پس از تصویب این قانون نسبت به تهیه و تدوین سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری با رویکرد ضوابط شهرسازی معماری ایرانی - اسلامی اقدام و برای تصویب به هیات وزیران ارائه نماید.

ماده۱۷) در اجراء کلیه مفاد این قانون رعایت اجراء اصل (۸۳) قانون اساسی و موازین شرعی مربوط به وقف الزامی است.

 * قانون فوق مشتمل بر هفده ماده و شش تبصره در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ دوازدهم دی ماه یکهزار و سیصد و هشتاد و نه مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ ۲۹/۱۰/۱۳۸۹ به تایید شورای نگهبان رسید.

موضوعات مرتبط: بهسازی و نوسازی

نگاهي بر سياست‌هاي اجرايي بخش مسكن در برنامه‌هاي توسعه: 
مروري بر برنامه‌ها و سياست‌هاي اجرا شده در شش دهه اخير و بررسي مسائل بنيادي، ضرورت‌ها و نيز رويكردهاي حل مسأله و نيز روش‌هاي اجرايي استفاده شده براي حل مشكل مسكن گروه‌هاي كم درآمد، مي‌تواند در بردارنده تجاربي روشن از آثار و پيامدهاي سياست‌هاي اجرا شده و نيز معياري براي ارزيابي امكان‌سنجي سياست‌هاي جديد باشد.
مسكن در ايران، پس از تغيير بعد خانوار و با يك فاصله زماني معني‌دار كه ناشي از عقب‌ماندگي صنعتي بود، تبديل به مسأله شد. با گسترش ارتباطات جهاني، برنامه‌ريزي براي حل «مسأله مسكن» از طريق كشورهاي صنعتي وارد ايران شد. برنامه‌هاي پنجساله به عنوان برنامه‌هاي ميان‌مدت، سياست‌هاي كلي بخش‌هاي مختلف كشور را تدوين و در قالب برنامه‌هاي كوتاه‌مدت يكساله بودجه به اجرا در مي‌آيد. با حادشدن مشكل مسكن در كشور طي دهه 1340 توجه دولت در قالب برنامه‌هاي پنجساله متجلي شد. در برنامه‌هاي اول و دوم عمراني كشور اصولاً فصل و اعتبار مشخصي براي فعاليت خانه‌سازي و تأمين مسكن در نظر گرفته نشده بود. از برنامه سوم عمراني به بعد طرح‌ها و برنامه‌هاي مربوط به بخش مسكن در برنامه‌هاي پنجساله ديده مي شود. برنامه‌هاي ششم و هفتم قبل از انقلاب، هرگز مصوب و اجرايي نشدند ولي روش تدوين اين برنامه‌ها كاملاً متفاوت با برنامه‌هاي قبلي بود و علاوه بر برآورد كمبود مسكن به تفكيك گروه‌هاي درآمدي، براي شاخص‌هايي مانند تعداد واحد مسكوني به ازاي هر هزار نفر، تراكم خانوار در واحد مسكوني به تفكيك گروه‌هاي كم درآمد، ميان‌درآمد و پردرآمد در شهر و روستا هدف‌گذاري شده بود.
در برنامه‌هاي اول و دوم عمراني، به دليل كم بودن جمعيت شهرنشين در كشور و وجود اراضي شهري مورد نياز براي ساخت و سازها، بخش مسكن هنوز جايگاه معيني را به خود اختصاص نداده بود. موضوع زمين در تدوين سياست‌هاي مسكن، اولين بار در برنامه سوم عمراني مطرح شد. با شروع برنامه‌ سوم عمراني، نظارت بر كليه فعاليت‌هاي مربوط به تأمين مسكن به طور جدي در دستور مهمترين سياست‌ها و خط‌مشي برنامه‌ كار قرار گرفت و وزارت آباداني و مسكن تأسيس شد. هدف اصلي برنامه سوم، ساختن خانه‌هاي ارزان قيمت براي طبقه كم درآمد، تأمين حداقل واحدهاي مسكوني شهري و روستايي و ايجاد ساختمان‌هاي اداري مطابق روش‌ها و استانداردهاي بين‌المللي با توجه به شرايط اقليمي ايران بوده است.
برنامه چهارم عمراني كشور در زماني تدوين شد كه شهرهاي كشور به دليل عواقب اصلاحات ارضي با موجي از مهاجرت مواجه شدند و مسكن به عنوان يك معضل اجتماعي مطرح و براي اولين بار يك سرفصل اصلي به مسكن اختصاص داده شد. در اين برنامه، سياست استمرار ساخت خانه‌هاي ارزان قيمت، افزايش سرمايه بانك رهني جهت اعطاي وام بخش خصوصي ايجاد ارتباط بين مسكن و شهرسازي در قالب طرح‌هاي ملي و نوسازي محلات و خانه‌هاي فرسوده مورد توجه واقع شد و براي ساخت 275هزار واحد مسكوني جديد برنامه‌ريزي گرديد.
در برنامه پنجم، مسكن روستايي از بخش عمران روستايي خارج و وارد بخش مسكن شد، بخش مسكن از بخش ساختمان جدا و فصلي مستقل را تشكيل داد، عمليات خانه‌سازي ساير بخش‌ها وارد فصل مسكن شد و تعداد شاخص‌هاي هدف نسبت به برنامه چهارم افزايش يافت.
با وجود تغييرات اساسي كه وقوع انقلاب اسلامي در گرايش‌ها، شعارها و اهداف نهادهاي برنامه‌ريز و مجري در امر مسكن پديد آورد، مسائل ماهوي بخش مسكن همچنان برجاي خود باقي ماند و با وجود تلاش‌هايي در بخش مسكن به دليل بروز مسائلي چون جنگ و تأثير آن بر تخريب واحدهاي مسكوني و مهاجرت از مناطق جنگي به مناطق مركزي و نيز اختصاص حجم قابل توجهي از بودجه برنامه‌ها براي جنگ، باعث گرديد تا موضوع مسكن همچنان به عنوان يك مسأله باقي بماند.
تحولات ناشي از وقوع انقلاب در اين دوره موجب گرديد كه كليه امور اجرايي دولت از جمله برنامه‌هاي مسكن بدون برنامه مصوب انجام گردد. در سال‌هاي 57 و 58 به رغم آنكه سرمايه‌گذاري بخش خصوصي در بخش مسكن شهري نسبت به سال 56 كاهش داشته است به دليل كاهش متوسط زيربنا، تعداد واحدهاي مسكوني احداث شده افزايش يافته است. در سال 1359 فعاليت بخش خصوصي به بالاترين حد خود مي‌رسد و دوره رونق بخش مسكن فرا مي‌رسد ولي در سال هاي 60 و 61 فعاليت بخش خصوصي در كليه مناطق شهري كاهش و متوسط سطح زيربناي واحدهاي جديد الاحداث افزايش مي‌يابد و بخش وارد ركود مي شود.
در سال 1361، اولين برنامه پنجساله مسكن جمهوري اسلامي ايران تدوين مي‌گردد ولي مصوب نمي شود. در اين برنامه، مسكن روستايي، مسكن در شهرهاي كوچك، مسكن در شهرهاي ميانه، مسكن در تهران و شهرهاي بزرگ، سياست‌هاي مربوط به عوامل توليد و سياست‌هاي مربوط به تحقيقات و استانداردها مورد بررسي قرار گرفتند.
آماده‌سازي زمين و ايجاد شهرهاي جديد از عمده‌ترين سياست‌هاي دولت طي دوره 62-66 مي‌باشد كه موجب از دست دادن جمعيت و افت خدمات شهري در بافت مركزي شهرهاي تاريخي و فرسودگي بافت شهري شد. از سوي ديگر نبود هماهنگي بين اسكان و اشتغال به رشد سكونتگاه‌هاي خودرو دامن زد براساس مطالعات طرح مجموعه شهري تهران سكونتگاه هاي غيررسمي اين منطقه شهري بيش از 20 برابر شهرهاي جديد جمعيت‌پذير بوده‌اند.
 
برنامه اول توسعه كشور 1373-1368
در اين برنامه به دنبال ركود حاكم بر بخش مسكن، مجموعه‌اي از سياست‌هاي مرتبط با تقويت سمت عرضه مسكن اتخاذ شد. ولي به دليل تقابل با سياست‌هاي تعديل و تثبيت اقتصادي، نتوانست ركود موجود در بخش مسكن را از بين ببرد. اعتبارات عمراني و بانكي كمتري به بخش مسكن تخصيص يافت و از سوي ديگر، افزايش سود بانكي، افزايش سريع قيمت مصالح ساختماني و تورم شديد باعث كاهش توان مالي خانوارها شد و آثار مخربي را بر بخش مسكن به جاي گذارد. در سال‌هاي اول برنامه، سرازير شدن سرمايه‌ها به بخش زمين باعث افزايش سريع قيمت آن شد. ناهماهنگي در سياست‌گذاري‌هاي مربوط به اعتبارات بانكي، آماده سازي زمين و ... باعث عدم تحقق اهداف برنامه گرديد كه خود باعث افزايش تراكم خانوار در واحد مسكوني شد.

اهداف و سياست‌ها:
افزايش سطح زيربناي مسكوني در كل كشور
تمركززدايي و جلوگيري از رشد شهرهاي بزرگ
ارتقاء كيفي عمران محيط شهري و روستايي و استفاده بهينه از مصالح و انرژي ساختمان
عرضه زمين شهري دولتي آماده سازي شده با قيمت‌هاي ترجيحي
بازسازي پس از جنگ
ارتقاء كيفي و كاهش سرانه موجود مسكن در كشور و هدايت توليدات مسكن در جهت زيربناي كمتر متناسب با سرانه محلي
ايجاد شهرهاي جديد با هدف جذب سرريز جمعيت شهرهاي بزرگ
افزايش قيمت زمين، مسكن و اجاره با نرخي كمتر از نرخ تورم
كاهش تملك زمين و كاهش تدريجي امكان مداخله مستقيم در بازار زمين در محدوده قانوني شهرهاي بزرگ
اعطاي تسهيلات ويژه براي سازندگان مسكن استيجاري
تشويق انبوه‌سازي و استفاده از مصالح محلي و قابل حمل در شهرهاي كوچك و روستاها و... .

برنامه‌ها:
بكارگيري اراضي غيرتوليدي و موات براي استفاده مسكوني
حداكثر استفاده از زمين در قالب تراكم‌هاي شهري و ساختماني
بكارگيري زيربناي حدود 70- 110 متر مربع در مجموعه‌هاي مسكوني كارگري و كارمندي
كمك هاي اعتباري به مسكن روستائيان، حمايت از توليدكنندگان مسكن انبوه، كمك به توليد مسكن استيجاري و تعاوني‌ها
ايجاد مجموعه‌‌هاي مسكوني كارگري-كارمندي و ... .
 
برنامه دوم توسعه كشور 1378-1374
برنامه دوم با اتكاء به تأمين بخشي از سود مورد انتظار سيستم بانكي و همچنين تأمين بخشي از سرمايه مورد نياز ساخت مسكن گروه‌‌هاي كم‌درآمد توسط دولت به طور روشن و دقيق به تعريف و شناسايي گروههاي هدف مي‌پردازد و در اين راستا با تعريف مسكن اجتماعي براي گروههاي كم‌درآمد، مسكن حمايتي براي گروههاي ميان درآمد و مسكن آزاد براي گروهاي درآمدي بالا، سعي در طبقه‌بندي طرف تقاضا نمود و اهداف و سياست‌ها را بر مبناي تقويت سياست‌هاي طرف عرضه تعيين نمود.
اهداف و سياست‌ها:
استفاده بهينه از زمين و توسعه منظم شهري از طريق اصلاح بافت‌هاي فرسوده، تجميع قطعات، تنظيم اشتغال و ... .
افزايش سهم توليد انبوه مسكن با گرايش به سمت الگوي سكونتگاه‌هاي جمعي در شهرهاي بزرگ
حفظ تراكم خانوار در واحد مسكوني تا پايان برنامه
تقليل متوسط زيربناي مسكوني از طريق اعمال نرخ‌هاي مالياتي تصاعدي، تجديدنظر در ارزش معاملاتي و عوارض نوسازي ساختمان و مسكن توسط دولت
ارتقاء كيفي مسكن در جهت افزايش عمر ساختمان، تقليل هزينه احداث، كاهش جرم و حجم ساختمان و استانداردسازي اجزاء بنا
كمك به احداث مساكن ارزان قيمت براي طبقات كم درآمد جامعه با زيربناي كم
ترويج و تشويق سياست پاك( پس انداز- انبوه سازي- كوچك سازي)
برنامه‌ها:
اعطاي تراكم‌هاي تشويقي به انبوه‌سازان در طرح‌هاي توسعه شهري
تسهيلات واگذاري زمين براي جلب مشاركت سازندگان حرفه‌اي
اعطاي تسهيلات اعتباري به سازندگان مسكن آزاد، استيجاري
اعطاي تسهيلات و معافيت‌ها در قيمت‌گذاري زمين براي مشاركت سازندگان واحدهاي مسكوني
كاهش عوارض زيربنا براي انبوه سازان و مساكن استيجاري
حمايت مالي دولت از سرمايه‌گذاري در بافت فرسوده
معافيت از پرداخت ماليات كليه واحدهاي مسكوني زير 120 متر و كمتر
احداث مسكن در سه قالب آزاد، اجتماعي و حمايتي
يكسان سازي نرخ كارمزد و سود مورد انتظار بانك ها و پلكاني كردن بازپرداخت اقساط
 
برنامه سوم توسعه كشور1383-1379
در اين برنامه مانند برنامه‌هاي قبلي بر حل مشكل مسكن گروه‌هاي كم درآمد و آزادسازي بازار مسكن تأكيد شده است. همچنين حمايت از كوچك‌سازي و انبوه‌سازي از زمره سياست‌هاي مورد تأكيد در اين برنامه است. در اين برنامه بر نقش سياست‌هاي پولي و تسهيل شرايط اعطاي وام تأكيد شده و براساس قانون، دولت مكلف شده است كه اقدامات لازم را در رابطه با ايجاد بازار ثانويه رهن و امكان خريد و فروش اوراق رهن ثانويه در بازار سرمايه و مشاركت بخش مسكن در بازار بورس به عمل آورد.
همچنين پلكاني كردن اقساط تسهيلات بانكي براي دريافت كنندگان وام و پرداخت تسهيلات بانكي تدريجي براي ساخت مرحله اي مسكن گروه هاي كم درآمد از زمره سياست هاي پيشنهادي در برنامه سوم توسعه است.
درخصوص بازار زمين، برنامه سعي بر اتكاء صددرصد به ساز و كار بازار در نتيجه آزادسازي كامل بازار زمين دارد.
اهداف و سياست‌ها:
تنظيم بازار مسكن
آزادسازي بازار زمين
استفاده بهينه از اراضي شهري همسو با هدف‌هاي كوچك سازي و انبوه‌سازي
تأمين مسكن اقشار كم درآمد و رفع مشكل بي‌مسكني و حاشيه‌نشيني
هماهنگي ميان سياست‌هاي بخش مسكن و سياست‌هاي توسعه شهري و منطقه‌اي
مشاركت بخش خصوصي در اجراي برنامه‌هاي آماده‌سازي و عرضه زمين شهري
متناسب سازي الگوي مسكن، افزايش استانداردهاي كيفي، افزايش عمر ساختمان و سبك‌سازي، اشاعه روش‌ها و جزئيات ساختماني، استانداردسازي مصالح و هماهنگي با استانداردهاي بين‌المللي
كاهش تصدي‌گري دولت
برنامه‌ها:
عدم عرضه مستقيم زمين به مصرف كنندگان نهايي توسط دولت، توانمندسازي و جايگزيني ارگان‌هاي محلي
واگذاري زمين در آماده‌سازي‌ها و شهرهاي جديد به انبوه‌سازان
متناسب‌سازي الگوي مسكن با اقليم هاي مختلف، افزايش بهره وري از زمين
ايجاد زمينه‌هاي قانوني لازم جهت حضور مؤثر و فعال بيمه در امر تضمين سرمايه‌گذاري مسكن
پرداخت تدريجي تسهيلات براي ساخت
تشكيل صندوق‌هاي مسكن براي گروه‌هاي خاص
اصلاح مقررات ناظر بر ساخت و توليد مسكن
اصلاح مقررات مربوط به پرداخت يارانه در جهت ترويج الگوي مصرف مسكن
گسترش ساخت مسكن در قالب مسكن استيجاري توسط دولت، بخش‌هاي تعاوني و خصوصي (انبوه‌سازان)
ايجاد بانك اطلاعات ساختمان و مسكن توسط وزارت مسكن و شهرسازي
 
برنامه چهارم توسعه كشور 1388-1384
مهمترين ويژگي اين برنامه، نظم منطقي و پيوستگي آن است، كه آن را از برنامه‌هاي قبلي متمايز مي‌كند. رويكرد بخش مسكن در اين برنامه ايجاد تعادل در برخورداري از مسكن مناسب در بين گروه‌ها و مناطق مختلف كشور و مهمترين اهداف آن، تأمين مسكن خانوارهاي كم درآمد، تأمين مسكن جوانان و خانوارهاي داراي سرپرست زن، ارتقاء فناوري ساخت، صنعتي كردن ساخت و ساز، استاندارد كردن مصالح ساختماني و ... است.
تدوين طرح جامع مسكن در قالب 9 محور و 55 برنامه عملياتي، تصويب قانون ساماندهي و حمايت از توليد و عرضه مسكن و اجراي گسترده يكي از راهكارهاي اجرايي طرح جامع مسكن تحت عنوان واگذاري حق بهره‌برداري از زمين به صورت اجاره بلند مدت 99 ساله (مسكن مهر) از مهمترين سياست هايي است كه در طول برنامه چهارم به اجرا گذاشته شد.
اهداف سياست‌ها:
برقراري عدالت اجتماعي
بهبود عملكرد بازار مسكن
افزايش كارآيي
كاهش نابرابري‌هاي منطقه‌اي
تقويت تقاضاي مؤثر و توانمندسازي نيازمندان به رفع نياز خود
مهارنمودن تورم
توليد مسكن متناسب با توان مالي خانوار
برنامه‌ها:
تهيه طرح جامع مسكن با رويكرد، توسعه پايدار، عدالت اجتماعي و توانمندسازي اقشار كم درآمد
حمايت از تشكيل شركت‌هاي توليد مسكن به ويژه در زمينه سرمايه‌‌گذاري و مديريت توسط بخش خصوصي
فروش مزايده‌اي زمين‌هاي شهري در تملك به منظور تأمين بخشي از اعتبارات مورد نياز اجراي قانون «تشويق عرضه و احداث واحدهاي مسكوني استيجاري»
خريد كارشناسي املاك مناسب مورد نياز در بافت‌هاي فرسوده و نامناسب شهري به منظور اجراي قانون استيجار، واگذاري معوض نصاب مالكانه و اجراي ساير طرح‌هاي عمراني
واگذاري حق بهره‌برداري از زمين با هدف تثبيت بازار زمين و ارائه بسته‌اي حمايتي براي خانوارهاي كم درآمد در قالب مسكن مهر
در برنامه چهارم بخش مسكن پيش بيني شده بود كه جمعاً 3108 هزار واحد مسكوني در مناطق شهري كشور احداث شود كه ارزيابي‌هاي موجود به روايت واحدهاي مسكوني عرضه شده جديد، 86 درصد تحقق و به روايت پروانه‌هاي ساختماني تحقق 91 درصدي را نشان مي‌دهد.
 
برنامه پنجم توسعه كشور 1394-1390
 برنامه پنجم كشور با الهام از سند چشم‌انداز 1404 و سياست‌هاي كلي نظام و به خصوص طرح جامع مسكن تهيه شد، به نحوي كه هدف كلان طرح جامع مسكن تأمين مسكن اقشار كم درآمد، احداث مسكن امن و بادوام، تنظيم بازار، ايجاد هماهنگي بين سياست‌هاي مسكن و سياست‌هاي آمايشي و توسعه و كاهش نابرابريهاي منطقه‌اي در برخورداري از مسكن مناسب به عنوان اهداف برنامه نيز ديده شدند.
هرچند برنامه پنجم به طور رسمي ابلاغ نگرديد ولي براي تحقق اهداف، تعداد قابل توجهي از راهبردها، سياست‌هاي اجرايي و برنامه‌هاي اجرايي تهيه و به صورت موردي ابلاغ و مورد اجرا قرار گرفتند.
اهداف سياست‌ها:
تأمين مسكن امن، سالم و در استطاعت مالي خانوارها با تأكيد بر مسكن گروه‌هاي كم درآمد
ارتقاء كمي و كيفي توليد و عرضه مسكن در مناطق شهري و روستايي
تنظيم بازار مسكن از طريق ساماندهي و گسترش ابزارهاي مالي و پولي و ارتقاء نظام اطلاعاتي در بخش مسكن
اصلاح ساختار نظام تصميم‌سازي و تصميم‌گيري و ايجاد هماهنگي بين برنامه‌هاي مسكن با سياست‌هاي آمايشي و توسعه
كاهش نابرابري منطقه‌اي در برخوداري از مسكن مناسب  
برنامه‌ها:
بهسازي و نوسازي بافت‌هاي فرسوه شهري
توزيع بهينه منابع يارانه‌ها به منظور حمايت از گروه‌هاي هدف
توانمندسازي خانوارها در تأمين مسكن مناسب شهري و روستايي
استفاده بهينه از بازارهاي پولي و مالي در جهت تنظيم و تعادل بخشي بازار مسكن
ارتقاء كيفي صنعت ساختمان
افزايش توليد مسكن
حمايت از اقشار كم درآمد زوج‌هاي جوان
 
جمع‌بندي:
عملكرد برنامه هاي توسعه هرچند كه از فراز و نشيب هاي زيادي برخوردار بوده ولي نشان مي دهد كه وضعيت عمومي مسكن رو به بهبود داشته و روند تغييرات شاخص هاي كليدي بخش مسكن به خصوص تراكم خانوار در واحد مسكوني، اين بهبود را به خوبي نشان مي دهد از سوي ديگر به رغم تجارب قابل ملاحظه در زمينه برنامه ريزي ، اتخاذ سياستهايي كه گاها در تقابل با يكديگر و حتي با سياستهاي كلان اقتصادي بودند موجب گرديد كه علاوه بر عدم استفاده بهينه از عوامل موثر در توليد مسكن، بخشي از متقاضيان كه اقشار كم درآمد يا در واقع گروه هدف، سياستهاي حمايتي دولت هستند از بهبود ياد شده بهره چنداني نبرند و توان آنها براي ورود به بازار مسكن به طور مستمر كاهش يابد.
در يك طبقه بندي كلي مي توان دهه 1360 را دهه اي دانست كه رويكرد اصلي دولت عدالت جويانه بوده است ،در برنامه اول سياستهاي تقويت سمت عرضه در دستور كار قرار گرفت در برنامه دوم ساخت مدرن بازار با شعار كوچك سازي ،انبوه‌سازي و تجميع پس‌اندازها، در برنامه سوم توسعه رويكرد آزاد سازي بازار در برنامه چهارم از ميان طرحهاي اجرايي مختلف ، طرح مسكن مهر مهمترين طرح و برنامه اجرايي دولت بود در كنار اين پروژه سعي گرديد كه با تزريق منابع مالي مختلف نسبت به پي گيري سياستهايي همچون توسعه صنعتي سازي اقدام گردد.
سياستهاي اجرا شده در بخش مسكن را طي سالهاي بررسي شده مي توان به سه دوره كلي : 1- از ابتداي انقلاب اسلامي تا پايان برنامه اول توسعه، 2- سالهاي برنامه دوم و سوم توسعه و 3- از ابتداي سال 84 تا كنون تقسيم بندي كرد. جدول زير نشاندهنده مجموعه سياستها ، اقدامات و عملكرد در اين سه دوره مي باشد:

 

 

 

 

 

دوره	سياست	اقدامات	عملكرد
از ابتداي انقلاب اسلامي تا پايان برنامه اول توسعه (1358-1373)	سياست زمين حمايتي	تملك زمين توسط دولت، آماده‌سازي و واگذاري به متقاضيان دخالت مستقيم دولت در بازار زمين، عمومي نمودن مالكيت زمين‌هاي موات، افزايش عرضه و اصلاح الگوي مصرف زمين و مسكن	واگذاري 1187 هزار واحد مسكوني (574 هزار انفرادي و 613 هزار وحد غير انفرادي) هاي مرتبط_ اجراي برنامه مسكن مهر سياست پاك)، سياست تشويق بخش خصوصي و ساخت و ساز مستقيم دولت
سالهاي برنامه‌ دوم و سوم توسعه  (1374-1383)	سياست مسكن حمايتي	حمايت از توليد مسكن (حمايتي، اجتماعي و اجاره‌اي)، انبوه‌سازي مسكن مشاركتي، فروش متري مسكن، استفاده بهينه ازاراضي شهري با پس انداز،كوچك‌سازي و انبوه‌سازي (سياست پاك)، سياست تشويق بخش خصوصي و ساخت و ساز مستقيم دولت	واگذاري زمين براي 543 هزار واحد(270 هزار واحد انفرادي، 70 هزار واحد حمايتي و اجتماعي، 121 هزار واحد استيجاري و 82 هزار واحد انبوه سازي ) سياست پاك)، سياست تشويق بخش خصوصي و ساخت و ساز مستقيم دولت
از ابتداي سال 84 تا كنون	بازنگري و اصلاح سياستهاي پيشين (زمين حمايتي و مسكن حمايتي) از طريق واگذاري زمين به صورت اجاره بلند مدت (99 ساله) براي اقشار كم درآمد	انجام مطالعات پشتيبان و تهيه اسناد تحليلي و تلفيقي طرح جامع مسكن_ تصويب قانون ساماندهي و آيين‌نامه‌هاي مرتبط_اجراي برنامه مسكن مهرسياست پاك)، سياست تشويق بخش خصوصي و ساخت و ساز مستقيم دولت	عقد قرارداد جهت احداث 2.135 ميليون واحد مسكن مهر، از اين تعداد 1.116 ميليون واحد افتتاح گرديده و 1.500 هزار واحد در مرحله نازك كاري قراردارد.ياست پاك)، سياست تشويق بخش خصوصي و ساخت و ساز مستقيم دولت

 

موضوعات مرتبط: برنامه ریزی مسکن

برنامه ریزی مسکن

تعریف برنامه ریزی مسکن

برنامه ریزی مسکن جزئی از نظام برنامه ریزی شهری محسوب می شود که در آن فعالیتهای اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی جزئی از فعالیت های درون مکانی و واحدهای مسکونی جزئی از فضاهای تغییر شکل یافته و تطابق یافته شهری محسوب می شود که بر حسب موضوع در چهارچوب برنامه ریزی مسکن مورد توجه قرار می گیرد . بر همین اساس برنامه ریزی مسکن با تخصیص فضاهای قابل سکونت به نیازهای مسکونی و توجه به محدودیت منابع و استفاده از تئوری ها و تکنیک های ویژه با چهارچوب اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی و اقتصادی سروکار دارد.

اهداف مورد نظر در برنامه ریزی مسکن

هدف اساسی برنامه ریزی مسکن تامین نیازهای فضایی فعالیت های انسانی به منظور وضعیت مطلوبتر سکونت با توجه به محدودیتهای منابع و امکانات است . همچنین هدف نهایی سیاست مسکن ، عملکرد مطلوب و بهینه آن است ، به طوری که از یکسو خواسته های اقشار مختلف را برآورد و از سوی دیگر در راستای اهداف کلان اقتصادی و اجتماعی باشد . در برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی هدف کلیسیاست های مسکن معمولا فراهم آوردن مسکن « کافی » یا « متعارف» برای تمام مردم است . این هدف کاملاً گسترده بوده و برای توضیح بیشتر آن را می توان به اهداف جزئی تر به شرح زیر تقسیم نمود :

اهداف کمی و مربوط به قیمتها . در قالب این هدف کمیت و شمار واحدهای مسکونی مورد نیاز برای خانوارهای جدید ، رفع کمبودهای قبلی ، حذف تراکم های غیر قابل قبول و همچنین قیمتها و توان مالی مانند نسبت قیمت مسکن به درآمد ، اجاره بها به در آمد و غیره مورد بررسی قرار می گیرد .

اهداف کیفی . این اهداف ارتقای کیفیت مساکن مانند کاهش تراکم ، استفاده از مصالح ساختمانی با دوام ، تأمین دسترسی به محل کار و غیره را در بر می گیرد .

اهداف مربوط به تقاضا . کنترل و هدایتتقاضای مسکن ، توسعه منابع مالی و اعتباری مورد نیاز تامین یارانه مسکن در زمره این اهداف قرار میگیرند .

اهداف مربوط به عرضه مسکن . این اهداف شامل چگونگی تدارک و تسریع در عرضه مسکن مانند توسعه زمین های مسکونی ، فراهم نمودن تاسیسات زیر بنایی ، مصالح ساختمانی ، نیروی انسانی و غیره است .

اهداف مربوط به اصلاح ساختار سازمانی و قانونی . توسعه بازار مسکن همگام با اصلاح ساختار اداری و سازمانی ، مشخص نمودن میزان و نحوه مشارکت بخشهای مختلف و رفع موانع اداری و قانونی و تدوین استاندارها ، ضوابط و مقررات لازم جزء این اهداف است .

اهداف مربوط به تأثیرات کلی اقتصادی و اجتماعی . رفع فقر یا کاهش آن ، کنترل تورم ، افزایش درآمد و پس انداز خانوارها – افزایش تولید و سرمایه گذاری و کاهش کسری پرداخت ها و بودجه دولت از جمله این اهداف است .

در برخی از منابع علاوه بر اهداف فوق به حفظ محیط زیست ( که به تأمین رشد و توسعه بدون داشتن پیامدهای مضر برای محیط زیست طبیعی و شهری و ایجاد فضاهای باز و کاستن از آلودگی های مختلف تاکید دارد ) نیز اشاره شده است . همچنین بر اهداف انسانی و روانی و مساله برابری وعدالت اجتماعی تاکید داشته و سعی در اتخاذ شیوه هایی دارد که گروههای کم درآمد موفق به تحصیل مسکن با حداقل هزینه شوند .

اقدامات اساسی در برنامه ریزی مسکن

برای تحقق اهداف مورد نظر در امر مسکن ، در مراحل مختلف برنامه ریزی مسکناقدامات زیر ضروری به نظر می رسد :

• شناخت وضع موجود مسکن و تسهیلات آن از طریق جمع آوری و بهنگام نمودن آمار و اطلاعات موجود و ایجاد یک بانک اطلاعاتی ؛
• مطالعه روند گذشته در بازار مسکن و برآورد توابع عرضه و تقاضا و تابع تولید مسکن ؛
• مطالعه روند گذشته در شئون اجتماعی مسکن و برآورد روند تحولات سکونت در جامعه ؛
• مطالعه روند تحولات اقتصادی و اجتماعی جامعه در آینده بر اساس برنامه ریزی های ملی و پیش بینی آثار متقابل این تحولات در بخش مسکن و تعیین سهمی از عوامل تولید در سطح کشور که می توان به بخش مسکن اختصاص داد ؛
• ارزیابی برنامه ها و بررسی میزان و جهت تأثیر برنامه ریزی های مسکن درگذشته در کند کردن ، تسریع یا ابقای روند تحول سکونتی جامعه ؛
• پیش بینی عرضه و تقاضای مسکن و تعیین اعتبارات ، مصالح و نیروی انسانی مورد لزوم در بخش مسکن در آینده ؛
• برآورد کمیت و هزینه تسهیلات مربوط به مسکن از قبیل آب ، برق ، تلفن ، فاضلاب و سایر تأسیسات شهری مورد نیاز در آینده ، به تفکیک دوره های ۵ ساله و مشخص کردن واحدهای سازمانی آنها با شرح وظایف محوله ؛
• تعیین استانداردهای حداقل و حداکثر برای مسکن و تسهیلات مربوط در رابطه با هدفهای برنامه مسکن و سایر برنامه ها :
• تعیین هدفها برای سیاست ها و برنامه های مسکن و تسهیلات مربوط با توجه به استانداردها ؛
• بررسی کلیه اموری که بر امر توسعه اماکن مسکونی تأثیر گذار است ، مثل بخش ها و منطقه های مختلف شهر ، ساختمان ها و بافتهای گوناگون آنها ؛
• سعی در توسعه مشارکت مردم در فرایند برنامه ریزی و پیاده کردن طرحهای مسکن ، زیرا مردم به عنوان استفاده کنندگان ، تنها کسانی هستند که قادرند بازخور موثری به برنامه ریزان بدهند ، و پیاده کردن صحیح برنامه ها ، تنها با مشارکت افراد ذی نفع امکانپذیر خواهد بود ؛
• تعیین سرمایه گذاری کلی در بخش مسکن و همچنین تعیین سرمایه گذاری منطقه ای و اقماری مسکن ، شامل مسکن روستایی و شهری طی دوره مشخص شده ؛
• تقسیم و تخصیص سرمایه گذاری ها برای انواع مختلف مسکن و انواع گروه های درآمدی ؛
• تقسیم مسئولیت برای سرمایه گذاری بین بخش های دولتی و خصوصی ؛
• تعیین سیاست های مسکن دولتی شامل وام و برنامه های واگذاری و تأمین مالی انواع مختلف مسکن ؛
• مطالعه آثار سیاست ها و برنامه های مسکن در هزینه ها و تأمین مالی دراز مدت ( برای عوامل تولید و تغییرات فن آوری ) ؛
• ایجاد رابطه نزدیک بین هدف های مسکن و هدفهای کلی و عمومی توسعه اجتماعی – اقتصادی ، در این مورد مسکن به مثابه وسیله ای برای دستیابی به دیگر اهداف اجتماعی و اقتصادی توسعه در نظر گرفته می شود ؛
• پیش بینی مسکن برای آن دسته از کسانی که به علت برنامه ریزی ناگزیر به تغییر مسکن هستند ، با توجه به امکانات مالی و نیازهای آنها ؛
• شناخت توان مالی اقشار مختلف و لحاظ کردن آن در برنامه مسکن ؛ این امر یکی از اساسی ترین عوامل در موفقیت برنامه هاست . اگر گروهای کم در آمد امکانات ورود به بازار مسکن را نیابند ، علاوه بر ناکامی اهداف برنامه مسکن ، عوارض دیگری مانند ترویج و گسترش استفاده از راههای غیر قانونی از جمله تجاوز به اراضی و یا ساخت مساکن با کیفیت پایین را به دنبال خواهد داشت ؛
• توجه به حفظ محیط زیست ، چون مسکن بخش عمده ای از ساختار شهری را شامل می شود ، سهم اصلی در تهدید محیط زیست را دارد . بر این اساس ، برنامه ریزی مسکن باید در جهت نیل به آنگونه توسعه شهری باشد که اهداف کلان محیط زیست پایدار را تأمین کند . مثلاً اهمیت دادن به مکان یابی اراضی مناسب جهت اجرای سیاستهای توسعه مسکن و تأمین زیر ساختهای مربوط به مسکن با توجه به ملاحظات زیست محیطی از جمله اقدامات لازم در این زمینه است ؛
• پیش بینی مدیریت و تشکیلات مناسب . مدیریت از جمله مؤثرترین ابزار موفقیتبرنامه مسکن است . تشکیلات بخش مسکن باید با حداقل منابع بتواند بخش مسکن را مدیریت کند ، به طوری که اهداف برنامه ، یعنی تأمین مسکن کافی برای اقشار مختلف تأمین شود ؛
• تعیین سیاستهای کلی و اجرایی برنامه ملی مسکن بر اساس اهداف تعیین شده با در نظر گرفتن و برآورد آثار اقتصادی و مالی انجام این سیاستها در سایر بخشهای اقتصادی کشور .

مراحل و روشهای برنامه ریزی

 ۱- گردآوری و تهیه اطلاعات مورد نیاز

در این مرحله اطلاعات ، آمار و مطالعات در زمینه های آمار حساب های ملی ، آمارهای جمعیتی ، اطلاعات اقتصادی ، اطلاعات مربوط به تسهیلات عمومی شهری ، اطلاعات مربوط به وضعیت مسکن ، آمار مربوط یه هزینه ایجاد واحد مسکونی ، اطلاعات مربوط به صنعت ساختمان و صنایع مربوط ، اطلاعات مربوط به   زمین ، سازندگان و مدیریت عمومی مسکن ، اطلاعات مربوط به مؤسسات مالی و قوانین مربوط به بخش مسکن ، گردآوری میگردد.

۲- تجزیه و تحلیل اطلاعات ، برآورد میزان عرضه ، خصوصیات عرضه ، تخمین نیاز و تقاضای مسکن

در این مرحله ضمن تجزیه و تحلیل اطلاعات گردآوری شده ، عرضه واحدهای مسکونی بر اساس نیاز ناشی از تخریب و تجدید بنا ، کمبود عرضه موجود و نیاز به عرضه جدید بررسی می شود . همچنین در این مرحله خصوصیات کالبدی و اقتصادی واحدهای مسکونی مورد تخریب ، موجود و جدید ، تعداد آنها ، ابعاد و اندازه آنها بررسی می شود . در رابطه با تخمین نیاز به واحد مسکونی عمدتاً خصوصیات افراد از قبیل : تعداد افراد خانوار ، نوع خانوار ، افراد خانوار بر حسب سن و جنس ، خصوصیات اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی خانوار در وضعیت کنونی و آتی آن بررسی می شود .

۳- تعیین راهبردها ، روشها و الگوهای برنامه ریزی برای پیش بینی آینده

از نظر عملی لازمه برنامه ریزی و تصمیم گیری، تعیین کمی هدفها و نحوه دستیابی به آنهاست . به این دلیل باید از روشهای آماری و ریاضی سود جست و جنبه های کمی تصمیم گیری را نیز روشن نمود .

روش متداول برنامه ریزی مسکن

در روش متداول برنامه ریزی مسکن ابتدا عوامل تعیین کننده تقاضا شناخته شده و با توجه به روند گذشته ، برای آینده تقاضا پیش بینی می گردد. این عوامل عبارتند از :

• کمبود واحدهای مسکونی ، که ناشی از تفاوت بین واحدهای مسکونی و تعداد خانوارهای موجود است . در این مورد ابتدا تراکم قابل قبول انتخاب شده ، سپس میزان واحدهای مسکونی مورد نیاز برای جایگزینی ساختمانهای نامناسب محاسبه می شود ، که مجموع آنها کمبود مسکن را نشان می دهد .
• نرخ تشکیل خانواده که ناشی از افزایش طبیعی جمعیت ، مهاجرت و تغییر در وسعت خانوار و الگوهای سکونت ( بعد خانوار ، خانوارهای هسته ای ، خانوارها ی گسترده و غیره ) است .
• استهلاک واحدهای مسکونی . هر ساله از عمر مفید تعدادی از ساختمانهای مسکونی کاسته می شود و تخریب می شوند و با توجه به اینکه پاره ای از ساختمان تخریب شده یا اصولاً تجدید بنا نشده و یا تبدیل به انواع دیگر ساختمان می گردند می توان نرخ استهلاک را محاسبه نمود .
• ذخیره خانه های خالی . معمولاً درصدی از واحدهای مسکونی که آماده فروش یا اجاره هستند در یک مدت فاصله زمانی خالی می مانند که این نرخ بستگی به وضعیت اقتصادی و اجتماعی و اطمینان مالک یا سازنده به آینده اقتصادی کشور دارد .
• واحد هایی که بر اثر حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله و یا بر اثر حوادثی مانند جنگ تخریب می شوند .

این نیازها را می توان بر اساس مناطق مختلف شهری و روستایی و استانهای مختلف و نیز به تفکیک گروههای در آمد برآورد نمود . پس از برآورد کمی نیازها ، امکانات ساخت و عرضه مسکن برآورد می گردد.

سهم مسکن از امکانات ملی از طریق زیر محاسبه می شود . نسبت های زیر بر اساس روند گذشته و فروض مختلف برآورد می گردد :

1. نسبت ارزش افزوده بخش مسکن به کل تولید ناخالص داخلی .
2. نسبت سرمایه گذاری در بخش مسکن به ارزش افزوده در بخش مسکن .
3. نسبت سرمایه گذاری در مسکن به تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی .
4. نسبت سرمایه گذاری در مسکن به سرمایه گذاری در ساختمان به طور اعم .
5. نسبت سرمایه گذاری در ساخت و سازهای مسکونی به کل سرمایه گذاری در ساخت و سازها .

سپس با استفاده از نتایج حاصل از برنامه ریزی ملی و داده های اقتصاد کلان ، نرخ رشد تولید ناخالص ملی محاسبه شده، نرخ رشد و سهم مسکن از تولید ناخالص داخلی تعیین و بر آن اساس ارزش افزوده بخش مسکن محاسبه می گردد. سپس با استفاده از نسبتهای فوق ، مقایسه بین المللی این نسبتها و تغییرات متمایل به اهداف موجود ، میزان سرمایه گذاری ممکن در بخش مسکندر هر دوره برنامه ای ، به قیمتهای ثابت محاسبه می شود ، سپس با برآورد قیمتها و هزینه احداث یک متر مربع زیر بنا به قیمت ثابت ، میزان زیربنای مسکن که می توان با امکانات موجود در دوره برنامه احداث نمود ، به دست می آید. این ارقام با مقایسه ارقام به دست آمده از تجزیه و تحلیل روند گذشته تعدیل شده ، سهم بخش خصوصی و دولتیتعین می گردد .

در مقایسه ارقام به دست آمده با نیازها مشخص می گردد که در هر مقطع زمانی تا چه حد به اهداف کمی و کیفی مورد نظر برنامه ریز ملی می توان دست یافت.

موضوعات مرتبط: برنامه ریزی مسکن

سیاره ای که اکنون حیات از نوع کاملا ابتدایی در آن وجود دارد ( باکتری های یخ زده) و تحمل پذیر ترین جا در منظومه شمسی است که اگر ماشین ها و مراکز صنعتی را به این سیاره ببریم و این سیاره را داغ کنیم مثل زمین شرایطی دارای حیات به خود می گیرد. مریخ نزدیکترین سیاره به زمین است. مرتفع ترین قله در مریخ به نام الیمپوس به ارتفاع 23 کیلومتر است و طول بزرگترین دره مریخ به نام مارینر به 4000 کیلومتر می رسد. اطلاعات: قطر: 6794 کیلومتر-فاصله از خورشید: ( حدااکثر: 294000000 کیلومتر) و (حداقل: 207000000 کیلومتر)طول سال:678 روز-طول روز: 23 ساعت و 37 ثانیه-جرم:0/11 زمین- چگالی:0/71 زمین- دمای سطح: حداقل: 20- سانتیگراد و در شب به 100- هم می رسد- دارای دو قمر به نام های فوبوس و دیموس است.

سیاره مریخ

اطلاعات اساسی

فاصله تاخورشید :

  کم ترین:000000 207کیلومتر

   میانگین :،228000000کیلومتر

   بیشترین : 248000000کیلومتر

خروج ازمرکز:09ر0

زاویه میل مداربا دایره البروج:90ر1

دوره  تناوب حرکت انتقالی به دورخورشید:

   نجومی         687روز       

    هلالی          780روز

سرعت مداری :24کیلومتربرثانیه

فاصله اززمین

   کم ترین      000،000،56 کیلومتر

   بیشترین      000 ،000،397کیلومتر

قطرزاویه ای :

   کم ترین      6ر3ثانیه

بیشترین       5ر24 ثانیه

قطر:

   کمترین ( قطبی )    760،6کیلومتر

  بیشترین ( استوایی )      790،6کیلومتر

   حجم      15 ر0 حجم زمین

   جرم : 108 ر0 جرم زمین

چگالی : 7ر0 چگالی زمین

شتاب گرانش سطحی : 38 ر0 شتاب گرانش سطحی زمین 

سرعت گریز : 1ر5 متر برثانیه

دوره ی تناوب حرکت وضعی به دور محور: 24 ساعت و37 دقیقه و6 ر32 ثانیه

زاویه ی میل استوای سیاره با سطح مدار آن : 2 ر25 درجه

دما :

کمترین      1000- درجه سانتی گراد

بیشترین     270    درجه سانتی گراد

نسبت بازتاب : 15 ر0

مقدمه

چون مریخ از بسیاری جهات یگانه است ، ازسیارات دیگر مورد مطالعه قرار گرفته است . مریخ بحث انگیز ترین سیاره هم بوده است : حقایقی را که گروهی از منجمان ارائه می کردند، دیگران کاملاً مردود می شمردند. مثلا" برخی مدعی بودند که خطوط آبیار مصنوعی را ، که تنها می تواند به وسیله موجوداتی ذی شعور ساخته شود ، دیده اند . دیگران وجود چنین خطوطی را انکار می کردند. مریخ به خاطررنگ سرخ وروشنی متغیر آن مشهور است – وقتی که به زمین نزدیک است پنجاه مرتبه پرنورتر از موقعی است که در حداکثرفاصله ی خود از زمین قرار دارد.

   مدارهای مریخ وزمین
مدار مریخ درست بیرون مدار زمین است .درهر دوره ی هلالی ( درحدود 780 روز ) یک بار و سیاره با خورشید بر یک خط ودر یک سوی آن قرار می گیرند ودر هر دوره ی تناوب نیز یک بار بر یک خط ودر دو سوی مخالف خورشید ، واقع می شوند . وضعیت نخستین  ، مقابله نامیده می شود و در آن مریخ وخورشید در دو سوی مقابل هم  نسبت به زمین اند . وضعیت دوم مقارنه نام داردودر آن خورشید ومریخ چون اززمین نظر شوند در یک سو واقع اند . فاصله ی میان آن دو در مقابله از حداقل 56 میلیون کیلومتر تا حداکثر 101 میلیون کیلومتر تغییر می کند.

   سطح سیاره
الف.از پشت تلسکوپ
بهترین تلسکوپ ها سطح مریخ را به صورت چهل تکه ای ازچند  رنگ نشان می دهند : سرخ ، خاکستری وسفید .

نواحی سرخ رنگ صحراهای آن اند، رنگ شان یکنواخت وثابت است و60 درصد سطح سیاره را می پوشانند . رنگ نواحی خاکستری ، که حدود 40 درصد سطح را تشکیل می دهد ، از خاکستری در زمستان مریخ تا خاکستری متمایل به آبی در تابستان ، تغییر می کند . نواحی سرخ رنگ بیشتر درشمال وقسمت های خاکستری بیشتر درجنوب واقع است.

ب. اطلاعات به دست آمده از سفینه های فضایی

   دانش کنونی ما از سطح مریخ عمدتاً مبتنی بر یافته های سفینه های مارینر 4 ، 6 ، 7و9 است. 

مارینر 4 در 15 ژوئیه 1965 ( 24 تیر ماه 1344 ) از 000،10کیلومتری مریخ گذشت وبیست ویک عکس خوب از سطح سیاره به زمین مخابره کرد. عکس های بیشترو بهتری از مارینر 6 ، که در 31 ژوئیه 1969 ( 9مرداد 1348 )در مدار استوایی از 3200 کیلومتری سطح مریخ عبور کرد و از مارینر 7 ، که در 5 اوت  1969 (14 مرداد 1348)از 3200 کیلومتری سیاره گذشت وقسمتی از مدارش بر بالای قطب جنوب مریخ بود ، به دست آمد.

مارینر 9 در نوامبر 1971 پرتاب شد وچنان طرح شده بود که ماهواره ای برای مریخ شود ( نخستین ماهواره ساختۀ دست بشر که به دور سیاره ای دیگر حرکت می کرد.) وجریان پیوسته ای از عکس ها واطلاعات علمی را از نقاط مختلف در طول مدار ارسال کند. فاصله ماهواره از سطح سیاره بین 1650 و000، 17 کیلومتر تغییر می کرد. این ماهواره تا خاموش شدن وسایلش ، نزدیک به یک سال پس از پرتاب اطلاعات بسیار زیادی مخابره کرد وبر دانش ما از مریخ به مقدار زیادی افزود. یافته های این سفینه حاکی از آن است که سطح مریخ هم شبیه سطح ماه است وهم شبیه سطح زمین .

جو

    هم نظریه وهم آزمایش نشان می دهد که مریخ دارای جو گازی است . در ملاحظات نظری سرعت گریز 1ر5 کیلومتر بر ثانیه ی سیاره ی دخیل است که آن قدر زیاد هست که جوی را برای سیاره نگاه دارد . شواهد تجربی نیز به شرح زیراند:

آ.وجود فلق وشفق

ب. نسبت بازتاب

پ. مقایسه عکس های فروسرخ وفرابنفش

ت. تغییرات اندازه ی کلاهک های سفید قطبی

ث. حضور گه گاهی ابر و مه .

  

حیات در مریخ

ده ها سال این تصور شایع بود که برخی انواع حیات در مریخ وجود دارد. توجه خاصی که علم به این سیاره مبذول می داشت تا اندازه ای معمول این تصور بود . آنچه در حال حاضر می توان گفت این است که در میان همه سیارات واقمار منظومه شمسی ، مریخ واروپا ( قمر مشتری ) محتمل ترین اجرامی اند که در آن ها احتمال حیات می رود. با شرایطی که در زیر بر

                                                                         

می شمریم ، به دشواری می توان تصور کرد که حیات پیشرفته بتواند وجود داشته باشد :

آ.فقدان آب یا مقدار بسیار اندک آن

ب. فقدان اکسیژن یا مقدار بسیار اندک آن.

پ. فشار جوی که برابربا   فشار جو زمین است .

ت. رگبارهای شدید اشعه ی فرابنفش که می توانند ساده ترین مولکول ها را در هم بشکنند.

ث. سقوط شهاب سنگ ها. در زمین ، جواز ما در برابرشهاب سنگ ها حفاظت می کند.

 

   قمرها

مریخ دو قمر کوچک داردکه نام های خود – فوبوس (  ترس  ) ودیموس (  وحشت  ) – را از یاران اسطوره ای مارس (مریخ ) خدای جنگ گرفته اند . فوبوس قمر بزرگتر ، قطری در حدود 16 کیلومتر دارد در حالی که قطر دیموس فقط 11 کیلومتر است. هردو در صفحه استوایی مریخ در جهت متعارف ، در خلاف جهت حرکت عقربه های ساعت به دور آن می گردند. فوبوس 9250 کیلومتر از مرکز سیاره وفقط 5900 کیلومتراز سطح آن فاصله دارد. دوره ی تناوب حرکت انتقالی آن به دور سیاره 7 ساعت و39 دقیقه است واین کمتر از مدت دوران خود مریخ به دور محورش است . فوبوس در مغرب طلوع و   

4 ساعت  بعد درمشرق غروب می کند. دیموس 000 ،25کیلومتر از مرکز مریخ فاصله دارد. دوره ی تناوب حرکت انتقالی آن به دور سیاره – 30 ساعت و18 دقیقه – فقط اندکی با دوره ی تناوب حرکت وضعی خود سیاره – 24 ساعت و37 دقیقه – تفاوت دارد. دیموس از مشرق طلوع می کند ، اندکی از سیاره ی در حال دوران عقب می افتد و پیش از آنکه در مغرب غروب کند ، دو دور کامل اهله را سپری می کند.

   سفر به مریخ

مریخ به هنگام مطلوب ترین مقابله ، فقط 56 میلیون کیلومتر با زمین فاصله دارد. برای صرفه جویی در سوخت ، یک سفینه فضایی مداری منحنی را می پیماید نه مستقیم . در طول قسمت اعظم مدار ، سفینه می تواند "خلاص " برودواز مصرف سوخت پرهیز کند. 

برای قرار دادن سفینه بر مدار لازم  است که سرعتی درحدود 43 کیلومتر برثانیه به آن داد، 32 کیلومتر  برای آنکه بر مدار مورد نظر قرارگیرد و11 کیلومتر برای گریختن از میدان گرانشی زمین . در نتیجۀ

سرعت زمین  در مدارش به دور خورشید ، سفینه خود به خود دارای سرعتی برابر 30 کیلومتر برثانیه است وسوخت فقط باید سرعتی برابر 13 کیلومتر برثانیه را تأمین کند

موضوعات مرتبط: جغرافیا ، نجوم

بزرگترین قاره ی کره ی زمین:آسیا(44میلیون کیلومتر مربع)

بزرگترین اقیانوس:کبیر یا آرام(166میلیون کیلومتر مربع)

بزرگترین شبه جزیره ی جهان:عربستان(3/183/100کیلومتر مربع)

بزرگترین جزیره ی جهان:استرالیا(7/682/300کیلومتر مربع)

بزرگترین دریای جهان:مدیترانه(2/966/000کیلومتر مربع)

بزرگترین دریاچه ی جهان:خزر یا مازندران(371/795کیلومتر مربع)

بزرگترین خلیج جهان:مکزیکو

طولانی ترین رود جهان:نیل(6600کیلومتر)

پرآب ترین رود جهان:آمازون

بلندترین آبشار جهان:آنجل در ونزوئلا(979متر)

بلندترین سد جهان:روگونسکی در تاجیکستان(325متر)

بزرگترین کشور جهان:روسیه(17/075/400کیلومتر مربع)

کوچکترین کشور جهان:واتیکان(439800متر مربع)

پر جمعیت ترین کشور جهان:چین(1/212/000/000نفر)

پر جمعیت ترین شهر جهان:توکیو(32میلیون نفر)

وسیع ترین بیابان جهان:صحرای بزرگ آفریقا(8/417/500کیلومتر مربع)

بلندترین قله ی جهان:اورست(8848متر)

بلندترین کوه آتشفشانی جهان:آکونگاگوا در آرژانتین(6960متر)

پست ترین ناحیه در خشکی ها در جهان:اطراف بحرالمیت در اردن(392متر زیر سطح دریا)

عمیق ترین ناحیه ی اقیانوس های جهان:گودال ماریان در شرق فیلیپین در اقیانوس آرام(11375متر عمق)

عظیم ترین یخچال جهان:یخچال های قطب جنوب(به ضخامت تا400متر)

پر باران ترین ناحیه ی جهان:چراپونچی در هند(با12متر بارش سالانه)

کم بارش ترین ناحیه ی جهان:بیابان آتاکاما در شیلی

گرمترین ناحیه جهان:العزیزیه در جنوب لیبی(61درجه ی سانتی گراد در سایه)

سردترین ناحیه مسکونی جهان:اویمیاکن در سیبری(88.3درجه زیر سفر)

بلندتیرن مد جهان:در خلیج فوندی در شرق کانادا(19.5متر)

بلندترین موج جهان:در اقیانوس آرام(به ارتفاع34متر در سال1933)

بزرگترین مجمع جزایر جهان:اندونزی(13677جزیره)

بزرگ ترین فلات زمین:تبت(5000متر ارتفاع)

بزرگترین دلتای جهان:سندربن در بنگلادش(77700کیلومتر مربع)

عمیق ترین دریاچه ی جهان:بایکال در روسیه(باعمق1940متر)

موضوعات مرتبط: جغرافیا

گسل چیست؟

مقدمه:

پروسه تغیر شکل، ریختها و ترکیبهای مختلفی از سنگها را در مقیاسهای متفاوت ایجاد میکند. در یک سمت کوههای عظیم کره زمین قرار دارند و در سوی دیگر تنشهای موضعی باعث ایجاد ترکهای بسیار ریز در سنگ کف می­گردد. از تمام این پدیده ها تحت عنوان "ساختارهای سنگی" یاد می­شود. زمانی که یک مطالعه در منطقه انجام می­پذیرد، زمین شناس ساختار غالب را تشخیص و توصیف می­نماید. یک ساختار معمولا آنقدر عظیم است که فقط قسمت بسیار کوچکی از آن توسط یک بیننده، قابل مشاهده است. اغلب موارد، بیشتر سنگ کف توسط نباتات و یا رسوبات اخیر پنهان شده است. در نتیجه تهیه ساختار زمین شناسی باید بر اساس رخ نمودهای بسیار محدود که شامل مکانهایی است که کف سنگی در سطح زمین نمایان می­باشد، انجام پذیرد. برخلاف تمام این مشکلات، برخی تکنیکهای ترسیم زمین شناسان را قادر به شناخت ساختارهای کنونی می­سازد. در سالهای اخیر، این مسیر با کمک عکس برداری هوایی، تصویربرداری ماهواره­ای و توسعه سیستم مکانیابی جهانی (GPS) هموارتر گردیده است. علاوه بر این تهیه پروفیل زمین با روش انعکاس لرزه­ای و نیز حفر گمانه ها، در مورد ترکیب و ساختار سنگهای در عمق داده­های زیادی را فراهم می­نماید.
در مکانهایی که سنگهای رسوبی موجود می­باشند، تهیه ساختار سنگها ساده­تر می­گردد چرا که لایه­های رسوبی معمولا بصورت افقی تشکیل می­شوند. در صورتی که لایه­ها بصورت افقی باقی مانده باشد، نشان میدهد منطقه احتمالا تحت تنش و تغییر شکل نیست. ولی اگر لایه ها خمیده، مایل، یا شکسته شده باشند، نشان دهنده تغییر شکل پس از رسوبگذاری است.

گسلها
گسلها شکستگیهایی در پوسته زمین هستند که در طول آنها تغییر شکلهای قابل توجهی ایجاد شده است. گاهی اوقات گسلهای کوچک در ترانشه های جاده، جائی که لایه های رسوبی چند متر جابجا شده اند، قابل تشخیص هستند. گسلهایی در این مقیاس و اندازه معمولا بصورت تک گسیختگی جدا اتفاق می­افتد. در مقابل گسلهای بزرگ، شامل چندین صفحه گسل درگیر می­باشند. این منطقه های گسله، می­توانند چندین کیلومتر پهنا داشته باشند و معمولا از روی عکسهای هوایی راحتتر قابل تشخیص هستند تا سطح زمین.
در واقع حضور گسل در یک منطقه نشان می­دهد که در یک زمان گذشته، در طول آن جابجایی رخ داده است. این جابجایی­ها می­توانسته یا بصورت جابجائی آرام باشد که هیچ گونه لرزشی در زمین ایجاد نمی­کند و یا اینکه بصورت ناگهانی اتفاق بیفتد که جابجایی های ناگهانی در طول گسلها عامل ایجاد اغلب زلزله ها می­باشد. بیشتر گسلها غیر فعال هستند، و باقیمانده­ای از تغییر شکلهای گذشته می­باشند. در امتداد گسلهای فعال، حین جابجائی فرسایشی دو قطعه پوسته­ای در کنار هم، سنگها شکسته و فشرده می­شوند. در سطح صفحات گسلی، سنگها بشدت صیقلی و شیاردار می­شوند. این سطوح صیقلی و شیاردار به زمین شناسان در شناخت جهت آخرین جابجایی ایجادشده در طول گسل کمک می­کند. که زمین شناسان بر اساس جهت حرکت گسلها، آنها را به انواع مختلفی تقسیم بندی می­کنند که در قسمت انواع گسلها به این تقسیم بندی می­پردازیم.

مشخصات گسلها
برای تعریف گسلها، از مشخصات هندسی آنها، یعنی موقعیت قرارگیری آنها در یک فضای سه بعدی، استفاده می­شود که عمده­ترین این مشخصات هندسی راستا و شیب می­باشند. شناخت این پارامترها در سطح، زمین شناسان را قادر می­سازد تا ساختار سنگها و گسلها را در زیر زمین و قسمتهای دور از دیدشان، پیشبینی نمایند.
راستا[1]: جهت و راستای خط تلاقی صفحه گسل با افق تحت عنوان راستا شناخته می­شود. راستا معمولا بصورت زاویه­ای با شمال مشخص می­گردد. برای مثال عبارت N20E نشان می­دهد که راستای گسل 20 درجه به سمت شرق نسبت به جهت شمال متمایل است.

شیب[2]: عبارتست از شیب سطح یک توده سنگی یا صفحه گسل، نسبت به صفحه افق. شیب شامل زاویه انحراف و نیز جهت آن میباشد. جهت متصور شدن شیب یک گسل، بخاطر سپاری این نکته است که آب همیشه در صفحه موازی با شیب گسل به سمت پایین جاری خواهد شد. 
 

شکل: نمایش خط راستا و شیب و نیز جهت شیب

.

برای نمایش گسلها بر روی نقشه­های زمین شناسی، بدین ترتیب عمل می­شود که با یک خط راستای گسل را نشان میدهند و با یک خط کوتاهتر و عمود بر خط قبلی، جهت شیب را مشخص کرده و درجه شیب را در کنار آن مینویسند.

انواع گسلها

تقسیم بندی گسلها فقط بر اساس هندسه و جهت جابجائی نسبی ایجاد شده در آنها صورت می­پذیرد. گسلهای راستا لغز و گسلهای شیب لغز دو تقسیم بندی کلی گسلها میباشند که در زیر تعاریف مربوط به آنها آورده می­شود.

گسلهای امتداد لغز
گسلهایی که امتداد اصلی لغزش در امتداد راستای گسل باشد، گسل امتداد لغز نامیده میشوند. بر اساس جهت حرکت در امتداد راستای گسل، گسلهای چپ گرد و یا راست گرد را میتوان تشخیص داد. نحوه تشخیص بدین ترتیب است که اگر در یک سمت از گسل بایستیم و حرکت سمت دیگر را نظاره نماییم، اگر حرکت آن از سمت چپ به راست باشد، گسل راست گرد و در حالت برعکس چپ گرد خواهد بود. بعنوان مثال شکل زیر یک گسل امتداد لغز راست گرد را نشان میدهد.

گسلهای شیب لغز:
گسلهایی که امتداد اصلی لغزش موازی جهت شیب گسل باشد، گسلهای شیب لغز نامیده می­شوند. گسلهای شیب لغز نرمال[3] و معکوس[4] بر اساس جهت حرکت دو قطعه نسبت به هم تعریف میشوند. در صورتی که نیروی وارده فشاری بوده و دو قطعه را به هم نزدیک کند، گسل شیب لغز معکوس و در صورت دو شدن دو قطعه از هم گسل شیب لغز نرمال نامیده میشود.
بر اساس حرکتهای قائم دو قطعه نسبت به هم، فرا دیواره و فرو دیواره قابل تشخیص است. در زبان انگلیسی به فرا دیواره Hanging wall ( دیواره آوریز ) و به فرو دیواره Footwall اطلاق میشود. دلیل این نامگذاری برمیگردد به معدنکارانی که در معادن زیر زمینی کار میکردند. چون غالبا معادن در محل تقاطع دو قطعه قرار دارند، فرا دیواره سقف معادن را تشکیل میدهد که محل آویزان کردن چراغها در داخل معادن بود (Hanging wall) و فرو دیواره کف معدن یا محلی که پا بر روی آن قرار میگیرد است که به آن Footwall اطلاق می شود. در زبان فارسی از دو اصطلاح فرا دیواره و فرو دیواره برای نامگذاری استفاده میشود.
 

شکل: فرا دیواره و فرو دیواره در گسل معکوس

در عمل لغزش گسل، ترکیبی از شیب لغز و راستا لغز می­باشد که گسل مایل نامیده میشود. در شکل زیر تمام حالتهای ممکن به نمایش گذاشته شده است.

 

موضوعات مرتبط: جغرافیا ، علوم زمین

عملگرهای گوگل اسکالر
عملگرهای گوگل معمولی همراه راهنمای جامع
مقایسه عملگرهای گوگل معمولی و گوگل اسکالر
عملگرهای فعال گوگل (نسخه نهایی جامع)
انواع‌ موتور و سرویس های گوگل
تمام ابزارهای Rich Widget
عملگرهای گوگل معمولی
عملگرهای Google Scholar با توضیحات فارسی و مثال کاربردی
آموزش بررسی خطاهای ژئورفرنس کردن تصاویر رقومی
طرح ریزی شهری
۱۴ رسالت یا ماموريت شهرداریها:
راهکار سازمان ملل برای حل مشکلات حاشیه نشینی
ﻣﺮﺍﺣﻞ ﻃﺮﺡ تفصیلی
شهر هوشمند به شهری گفته می‌شود که داری شش معیار اصلی زندگی هوشمند جدید از جمله:
پلازا چیست؟
راهوند چیست؟ 
واژه های قوانین و مقررات ساخت و ساز
تعاریف مربوط به ابنیه و ساختمان
اصطلاحات کارگاهی مهندسین
طراحی مبلمان شهری چند منظوره
محصولات